حریم خصوصی در روابط پیش از ازدواج

مصطفی محمودی قهساره

کارشناس ارشد مشاوره خانواده

1/11/1397

از ملموس ترین و مهم ترین حقوق شناخته شده آدمی مفهوم «حریم خصوصی» می باشد. هدف مقاله حاضر، بررسی حریم خصوصی، حد و حدود آن بویژه در روابط پیش از ازدواج می باشد. ابتدا به معنای مفهوم «حریم» خواهیم پرداخت. ریشه مفهوم حریم به حرم، به بازداشتن می رسد که با مفاهیم ممنوعیت و محدودیت مرتبط است. همچنین این مفهوم به معنای محدوده ای معین نیز اشاره دارد. ازینرو حریم تا جایی است که دیگران - بنا بر تعریفی که از آن ها گردیده است – برای ورود به آن (محدوده معین) مجاز و یا ممنوع و محدود گردیده اند. بعنوان نمونه حریم ملک که در آن صاحب ملک، صاحب حریم است. زیرا بر حریم خود مالکیت دارد و ازینرو بنا بر تعاریف و مرزبندی ها ورود برخی را مجاز می داند و یا ورود برخی دیگر را ممنوع می داند و جلوگیری می کند (در واقع همان جمله معروف چهار دیواری اختیاری). و این چنین است حریم راه، حریم سکونت، حریم کار، حریم جنسی، حریم اطلاعاتی ( همچون بایگانی های پزشکی، جرائم، نژادی، روابط .... )، حریم اعتقادی و .... . حریم خصوصی از جمله حقوق پایه ای بشر محسوب می شود؛ حقی است که هر فردی می تواند حریم (محدوده) فیزیکی (عینی) و غیرفیزیکی (ذهنی) خود را تعریف کند و باختیار آن را با برخی افراد – بنا بر تعریف-  باشتراک گذارد و یا آن را مجزا نماید. در حقیقت حریم خصوصی –بویژه حریم رابطه- جزء حقوق جداناشدنی زندگی انسانی است و برای ورود به آن بایستی از صاحب حریم رضایت آگاهانه کسب گردد. از آنجایی که انسان صاحب حرمت و شان ذاتی می باشد، حریم او نیز ذاتی و سلب ناپذیر می باشد(انسان موجودی بالذات مُحِق می باشد که تکالیف او نیز براساس حقوق ذاتی او تعیین و مورد تفاهم قرار می گردد). ازینرو جستجو در نهان و درون دیگران امری مذموم شمرده شده است (تجسس در امور دیگران، تفتیش باورها، سوءظن به دیگران، استراق سمع، .... ) و ورود بدون رضایت آگاهانه به حریم خصوصی افراد ممنوع می باشد. البته باستثناء زمانی که مساله آسیب جبران ناپذیر به خود شخص یا دیگران مطرح باشد و یا با حقوق و آزادی های دیگران تداخل نماید (همچون منافع امنیت ملی، پیشگیری از اختلال و یا جرم).

از منظر روان شناسی، زندگی انسان ها (درون روانی و برون روانی) سرشار از حریم های شخصی (اطلاعاتی) است که در طول مسیر و مراحل رشد در ارتباط و تجارت با دیگران ایجاد گردیده است و این حریم ها شامل بایگانی های متعدد و مختلفی می باشد که توسط شخص مورد محافظت قرار می گیرند. از لحاظ اهمیت محرمانگی و رازداری می توانیم حریم های شخصی ذهنی را به سه دسته تقسیم بندی کنیم. دسته اول حریم های فردی هستند؛ حریم هایی که فرد می تواند آن ها را با دیگران – بنا بر تعریف و مرزبندی هایی که از آن ها دارد – درمیان بگذارد (برخی را در آنها راه دهد و برخی را ممنوع و محدود سازد). دسته دوم حریم های درون روانی؛ حریم هایی که مختص به خود شخص هستند و به غیر از خود فرد، دیگران مجاز به ورود به آن حریم ها نیستند. دسته سوم حریم های درون روانی؛ حریم های ناخودآگاه که حتی خود شخص هم بطور مستقیم برای ورود و دسترسی به آن ها منع و محدود گردیده است. گرچه روابط بین فردی برای انسان امر ذاتی محسوب می شوند (زیرا یا انسان موجودی اجتماعی-فرهنگی است و در روابط رشد می کند- و یا آسیب می بیند - و زندگی او تقریبا بدون رابطه بی معنا خواهد گردید) اما حریم های بین فردی او امری توافقی و قراردادی هستند. اینکه در روابط بین فردی دو نفره یا بیشتر (بنابر تعاریف و مرزبندی ها) تا چه میزان حریم ها بین افراد به اشتراک گذاشته شود امری اختیاری است که براساس تفاهم و رضایت یکدیگر و بویژه هدف مشخص مورد توافق قرار می گیرد. در نظریه هنگامه های خدیوی زند، اصول سلامت روانی فردی و بین فردی براساس سه ویژگی اساسی خودآگاهانگی، آزادانگی و خودخواستگی تعریف و مشخص می گردد. «انسان سالم کسی است که در هر موقعیتی آگاهانه، آزادانه و خودخواست تصمیم بگیرد». مطابق با این نظریه می توانیم حد و حدود حریم های شخصی (بین فردی) را نیز چنین تعریف کنیم: فضا و محدوده ای که آنرا آگاهانه، آزادانه و خودخواست در دسترس دیگری قرار می دهیم و یا از دیگری بازمی داریم (همینگونه در مورد حد و حدود ورود به حریم شخصی دیگران). در واقع حریم شخصی تا حد و محدوده ای است که آگاهانه گی، آزادانه گی و خودخواسته گی افراد مورد محدودیت و آسیب قرار نگیرد.

حریم های روابط خانوادگی در نظام های سیستمی خانواده همچون حریم روابط فامیلی، حریم روابط دوستان، حریم روابط زناشویی، حریم روابط والدگری، حریم های شخصی در روابط پیش از ازدواج (علی الخصوص در این مقاله) و همچنین حریم های مرتبط دیگر (مثل حریم اطلاعات زناشویی و اطلاعات شغلی) نیز بر چنین مبنایی قابل پیگیری هستند.

بررسی حریم های شخصی در روابط پیش از ازدواج از اهمیت بسزایی برخوردار است. زیرا زوجین کاندید نیازمند آگاهی در مورد حد و حدود به اشتراک گذاری حریم های شخصی شان با یکدیگر هستند. زوجین کاندید تا چه میزان (حد و حدودی) حق دسترسی گذاری و دسترسی پذیری به حریم یکدیگر را دارند؟ آیا زوجین کاندید حق مرور و آگاهی از تمامی حریم های شخصی یکدیگر را دارند؟ آیا جستجوگری زوجین کاندید از همه جزئیات پرونده های اطلاعاتی شان (در حریم های شخصی یکدیگر) امر مطلوبی است؟ آیا در دسترس گذاردن همه اطلاعات حریم خصوصی بر اساس اصل صداقت و خلوص امر مجازی است؟ همانگونه که پیشتر ذکر گردید نخست اینکه آدمی براساس شان و حرمت دارای حریم ذاتی است (حرمت انسان بالذات او و از جمله حقوق اولیه بشری است). دوم آوردیم که حریم های شخصی در روابط بین فردی امر قراردادی است و ارزش غیرذاتی دارند. سوم اینکه انسان سالم براساس آگاهانه گی، آزادانه گی و خودخواسته گی تصمیم می گیرد. در ایجاد و دسترسی فضای حریم های دو نفره (روابط بین فردی پیش از ازدواج) افراد بر مبنای اصول ذکر شده حریم های فردی شان را به اشتراک می گذارند و حریم بزرگتری را شکل می دهند. ازینرو هیچ یک از زوجین کاندید ملتزم به آگاهی دادن و آگاهی گرفتن از همه جوانب حریم های فردی و بین فردی شان برای طرف مقابل شان نیست. هیچ یک از زوجین کاندید حق تجسس در حریم فردی یکدیگر بدون رضایت آگاهانه را ندارند. اگر زوج کاندید به اصرار و شرط گذاری برای دسترسی به اطلاعات در حریم های شخصی طرف مقابل مبادرت ورزد، امری مذموم و عین تجاوز به حریم شخصی می باشد و نوعاً باج گیری و اخاذی محسوب می گردد. البته نکته مهمی در اینجا قابل ملاحظه می باشد و اینکه اصرار و تجاوز به حریم شخصی دیگری، خود گویای نوع تیپ شخصیتی (زوج کاندید اصرار ورزنده و جستجوپرداز بدون رضایت آگاهانه) است. همچنین این اصل بر زوج کاندید طرف مقابل (که کوتاه آمده و تسلیم گردیده) صدق می کند. زیرا زوج کاندید در برابر اصرار و تجاوز دیگری به ورود به فضای حریم شخصی خود کوتاه آمده و تسلیم گردیده است. و این هردو گویای تیپ های شخصیتی و سبک های زندگی ناسالم و آسیب گونه (اختلال شخصیت) آنان می باشد. تیپ های شخصیتی پارانوئیدی (سوء ظنی) در پی تجسس (حتی توهمی) در فضای حریم شخصی دیگری هستند تا بتوانند برچسب های منفی بزنند و محدودیت ها تعیین کنند. تیپ های شخصیتی خودشیفته تا (و برای) رسیدن به اهداف شان حاضرند اطلاعات از فضای حریم شخصی شان بدهند و یا برای اثبات شایستگی های خود بر طرف مقابل شان و کنترل گری بر رابطه مصرانه خواستار داشتن اطلاعات از حریم های شخصی دیگری باشند. تیپ های شخصیتی نمایشی برای جلب توجه کردن (ویا از دست ندادن توجه) طرف مقابل شان و یا بخاطر وابستگی های درونی (با وجود جسارت و استقلال های ظاهری شان) اطلاعات از فضای حریم های شخصی شان می دهند و یا اطلاعات حریم شخصی برای روز مبادا بگیرند. تیپ های شخصتی ضداجتماعی اطلاعات از فضای حریم شخصی شان را با ترفندهایی فریب کارانه (و یا زیرکانه) می گیرند تا زمانی بتوانند از ایجاد درد و شاهد بودن زجر در دیگری (بدون عذاب وجدان) لذت ببرند (حتی برای زجر دادن دیگری اطلاعات از حریم های شخصی شان بدهند). تیپ های شخصیتی مرزی از روی بی ثباتی خلق و ریسک پذیری های بالا و بدون توجه به پیامد امری، اطلاعات از حریم شخصی شان بدهند و یا بگیرند. تیپ های شخصیتی وابسته از روی اینکه طرف مقابل شان آنها را رها و ترک نکند، هرگونه اطلاعاتی را از حریم شخصی شان می دهند و یا ممکن است از اطلاعات حریم شخصی دیگری برای حفظ طرف مقابل شان استفاده ابزاری کنند (مثل تیپ شخصیتی نمایشی). تیپ های شخصیتی وسواسی گرچه ممکن است اطلاعاتی از حریم شخصی شان ندهند اما در پی گردآوری اطلاعات و پرونده سازی از حریم شخصی دیگری می باشند. تیپ شخصیتی افسرده از سر بی خیالی و بی ارزشی نسبت به خود اطلاعات از حریم شخصی خود بدهد. با توجه به توضیح های آورده شده در مورد تیپ های شخصیتی (اختلالات شخصیتی) متوجه می شویم که در دسترسی گذاری و دسترسی پذیری به فضای حریم های شخصی به شان و حرمت انسانی (حق ذاتی) توجه نگردیده، رضایت آگاهانه ای حاصل نشده است و همچنین اصول اگاهانه گی، آزادانه گی و خودخواستگی رعایت نگردیده است. بار دیگر در پاسخ به سوال اینکه حد و حدود افشا و درمیان گذاری و آگاهی از حریم های شخصی زوجین کاندید می آوریم: تا جایی که اول حق ذاتی زوجین رعایت گردد، دوم تا جایی که رضایت آگاهانه باشد، سوم تا جایی که نسبت به پیامدهای هرگونه افشا آگاهانه گی، آزادانه گی و خودخواستگی رعایت گردد (اطلاعات کامل از پیامدها، بدون احساس گرو کشیدگی، گرودهی، باج گیری، باج دهی، و حفظ استقلال و با اراده خود).

در اینجا سوالات دیگری می تواند طرح گردد؛ اول، بررسی تاثیرات آسیب ها در حریم های شخصی بر زندگی زوجین کاندید چگونه می باشد؟ دوم، اگر در حریم خصوصی زوجی، مساله آسیبی همچون حضور (فعال) فرد دیگری باشد، چگونه است؟ سوم، اگر در حریم خصوصی زوجی مساله آسیبی دیگری همچون بیماری اثرگذاری باشد، چگونه است؟ در پاسخ به این سوالات، ضرورت و اهمیت مشاوره پیش از ازدواج مطرح می گردد. مشاور پیش از ازدواج در زمینه های روان شناسی رشد، روانکاوی مراحل جنسی، تاثیرات مسیرهای رشدی و تجارب اثرگذار با دیگران (بویژه افراد مهم زندگی) خودآگاه و ناخودآگاه، آسیب شناسی روانی، تیپ شناسی های شخصیتی و ..... آموزش های تخصصی دیده است و در طول مسیر کاری تجارب ارزشمندی در این باره کسب نموده است. مشاور روان شناس، متخصص مجربی است که در کمال رازداری تمامی جوانب اطلاعاتی از حریم های فردی، بین فردی، درون روانی، برون روانی، عینی و ذهنی را مورد بررسی قرار می دهد. ازینرو در مشاوره پیش از ازدواج صداقت بی رحمانه نسبت به افشای حریم های شخصی منطقی می باشد و زوجین کاندید با اطمینان از محرمانگی اطلاعات شان به مشاور روان شناس شان، اجازه ورود به حریم های شخصی شان می دهند (آگاهانه، آزادانه و خودخواست). در پاسخ به سوال دوم، از آنجا که صحبت از باز بودن پرونده فعال در حریم شخصی دیگری است و اینکه رابطه ازدواج امر قراردادی دو نفره می باشد، حفظ حریم های شخصی فعال دیگری که متداخل با شکل گیری حریم شخصی جدید باشد، امری نامعقول است(حریم های شخصی باز بایستی بسته شده باشند). بنابراین باز بودن پرونده حریم های دیگر شخصی در اینجا باطل است (آزادانه نیست). پاسخ به سوال سوم، از آنجا که بیماری های اثرگذار همچون پرونده های اطلاعاتی فعال در حریم شخصی می باشند (پرونده آنها در حریم شخصی باز است)، حفظ آنها امر معقولی نیست و بایستی در حریم شخصی مشترک با زوج کاندید مطرح گردد (آگاهانه، آزادانه و خودخواست).