ابتدایی ترین کار در شروع درمان روانکاوی؛ ایجاد اتحاد درمانی یا همان پیمان درمانی است. شرط ضروری و لازم یک درمان مناسب روانکاوی؛ بسته شدن هسته اعتماد و اطمینان از رازداری و سوء استفاده نشدن و .... است. روانکاو باید بتواند «اعتماد» مراجع کننده اش را جلب کند. پس از آن روانکاو، مراجع را در جایگاه «تداعی آزاد» قرار می دهد. اینگونه با بالا آمدن مقاومت های بیمار از لمس واقعی احساساتش، ابراز هیجاناتش، بالا آوردن دفاع هایش، روانکاو شروع به تحلیل این مقاومت ها می کند. مقاومت می تواند، «مقاومت ایگویی» یا «مقاومت سوپرایگویی» باشد. فروید ابتدا نگاهش به مقاومت از سوی ایگو بود. یعنی مقاومت از درون نشأت می گیرد ولی بعداً این نگاه را به سمت سوپر ایگو برد. یعنی منشأ مقاومت از بیرون جاری است. در این بین یک سری انتقال های مثبت و منفی نیز صورت می گیرد. کار روانکاو تحلیل این انتقالات است. لازم است ذکر شود که یک تفاوت میان روانکاوی و روانپویشی های کوتاه مدت در این است که درمانگر پویشی سریع انتقال را تحلیل و خنثی می کند. اما در روانکاوی ما با حوصله بیشتر روانکاو تا موقع موعود و مناسب روبرو هستیم. اینگونه بیمار جایگاه و وضعیت خودش را می یابد. روانکاو به شدت از رویاها، بخصوص رویاهای راجعه استقبال می کند. زیرا آنها حکم خوو و ادرار در تمثیل مراجع کنندگاه به پزشک را دارند. در واقع، رویاها مسیر فرایند آنالیز را نشان می دهند. زمانی که بیمار توانست بدون مقاومت، احساساتش را بالا بیاورد و با ابراز هیجاناتش، آنها را لمس کند. سپس ارتباط این ها را با زندگی جاری و بخصوص گذشته در روابطه والدینی اش دریابد «بینش» صورت می پذیرد. این گذشته می تواند از رابطه «ادیپالی» یا «پری ادیپالی» ناشی شود. رابطه ادیپالی به مسئله «اختگی» یا کسترسیون بر می گردد؛ رابطه کودک با پدر و مادر. اما رابطه پری ادیپالی به دوران کودکی اولیه؛ رابطه طفل با مادر اشاره دارد. نکته دیگر قابل ذکر اینکه، در روانکاوی از یک سری ابزارهای سنجشی نیز استفاده می شود. البته این ابزار های برای فراخوانی ناهشیار بیمارند. از این نظر آزمون هایی ابهام زا اند. مثل آزمون رورشاخ، تی ای تی و .... .

هنر روانکاو در فرایند آنالیز، هشیار کردن، ناهشیار است. منظور از فرایند، گام هایی است که روانکاو و مراجع بر می دارند تا مسیر آنالیز را طی کنند. لازم بذکر است که در این فرایند است که به مسائلی نیز می پردازیم که آنها محتوای آن فرایند هستند. فرایند به چگونگی اشاره دارد و محتوای به چه چیزی. در روانکاوی مسائل درون فردی هستند. اما در روانپویشی مسائل بین فردی نیز می شوند. نگاه در دو ساختار قرار می گیرد؛ درون فردی، بین فردی. در روانکاوی وظیفه بیمار، تداعی آزاد و آوردن رویاست. رویاها از نگاه فروید به دو صورت آشکار و پنهان هستند. رویاها به ترتبب به تراکم سازی، سانسور، نمایشی شدن و سمبل سازی می رسند. رویاهای اولیه ناب ترند. زیرا بعد از مدتی رویاها نیز رو به مقاومت می گذارند. البته نباید فراموش کرد که توانمندی فرد برای روانکاوی شدن از اهمیت زیادی برخوردارست. بیمار باید کاملا انگیزه آن را داشته باشد. همچنین فارغ از این مسأله بیمار باید از توانمندی ایگو نیز برخوردار باشد. از کسانی باشد که حوصله کار آنالیز را داشته باشد. آمده باشد که از ناخودآگاهش سردرآورد. بیمار با این کلام روانکاو همیشه درگیر است که «منظورت چیست؟ از من چه می خواهی؟» در روانکاوی قرار است که هدف «تغییر شخصیت» باشد. تعارض های درونی و بیرونی بالا بیایند و تحلیل شوند. همراه با آنها احساسات ابراز و لمس شوند. پس برای بازسازی کل شخصیت بیمار به توانمندی لازم نیاز دارد.

مراحل آنالیز به این صورت است. ابتدا ایجاد رابطه، مراجع احساس صداقت نسبت به روانکاو پیدا می کند. فضا امن است تا او بتواند ناخودآگاهش را برون ریزی کند. تداعی آزاد بصورت راحت صورت گیرد. در این مرحله با مراجع بطور همدلانه، توجه و استقبال می شود. تشخیص گذاری صورت نمی پذیرد. البته با شروع اولین تماس و مشاهده، در ذهن کاوشگر روانکاو تشخیص مطرح هست. اما نه برای تشخیص گذاری خاص و قطعی نمی گذارد. ولی در همین مرحله انتقال صورت می گیرد. چه مثبت و چه منفی. توجه مهم در روانکاوی این است که روانکاو همیشه باید حاذق باشد که رفتار مراجع یک رفتار انتقالی است. این انتقال به نقش و جایگاه روانکاو است و نه خود روانکاو. آنالیز دو جزء دارد. رابطه عشقی و رابطه قدرتی. رابطه عشقی از تعاملات مراجع با مادرش ناشی می شود و رابطه قدرتی از تعاملات مراجع با پدرش. بعبارتی مادر نماد عشق و پدر نماد قدرت. در همین جا می توان به بحث غبطه قضیب پرداخت. چرا فروید معتقد به این بود. چرا فروید کسترسیون را مطرح کرد. قضیب یا آلت جنسی مرد یک نماد از قدرت است. یک تاریخ نسب پشتوانه دارد. آلت پدر نماد قانون است. کسترسیون برای جدایی از آن چیزی که نباید آمیختگی صورت گیرد، باید اتفاق بیفتد. اولین برخورد قانونی با کودک از همین جا شروع می شود. ورود به منطقه ممنوعه، ممنوع. البته جدا سازی باید درست صورت گیرد. همانند سازی های موثر و بجا پیش بینی شوند. بیمارانی که ضداجتماعی شده اند این کسترسیون را درست پشت سر نگذاشته اند. آنها قانون مندی را درست نمی دانند. بیمارانی افسرده با یک نارسیسیزم رویارواند. از آن که مشکل نقص پدری دارند. بحث در مورد این موضوع در این جا نمی گنجد و ما از آن رد می شویم. مرحله دوم؛ ماه عسل است. بیمار یک دفعه ادعا می کند که نه خوب شده است. دو شک و پرهیز. بیمار یک احساس کاذب از سلامتی دارد. البته این جزء فرایند آنالیز است. مثل اینکه کسی از مشهد بخواهد برود بجنورد. طبعاً باید چناران، فاروج، قوچان و شیروان را طی کند تا به بجنورد برسد. حال برای برگرداندن بیمار به مسیر اصلی از فن آگاهی دادن استفاده می شود. روانکاو این سقوط در سلامتی را برای بیمار تحلیل و تفسیر می کند. در همین کارهاست که خلاق بودن روانکاو را نباید نادیده گرفت. روانکاو باید سرعتش را با سرعت مراجع میزان کند. مبادا از مراجع فرسنگ ها جلو افتاده باشد. درمانجو نباید پی رد روانکاو بدود و عقب بیفتد. اگر اینطور شود درمانجو عقب نشینی می کند. روانکاو انگشت بر گوشه های مهم شخصیت مراجع می گذارد. درمانجو که پر از دفاع است. هنر روانکاو است که کدام دفاع های اصلی ترند. کدام دفاع ها کانونی ترند. تحلیل همین دفاع ها باید با یک تعادل از ایجاد پیمان درمانی و بالا آوردن مقاومت مراجع برخوردار باشد. مرحله سوم؛ بالا آمدن اولین بحران بیمار است. او بتدریج از مقاومت در برابر روانکاو دست بر می دارد. هیجاناتش را ابراز می کند. روانکاو هم نقش مراقبت کنندگی از مراجع را  پیدا می کند. فضای درمان از این لحاظ باید استرلیزه شده باشد. تمثیل یک عمل جراحی قلب باز در حال صورت گرفتن است. بیمار را که نمی شود در وسط خیابان جراحی کرد. یا یک بیمار تحت جراحی قرار گرفته را که آزاد نمی گذارند تا پا شود و به خیابان برود یا برود فوتبال کند. بیمار ناخودآگاهش باز شده است. همان ناخودآگاهی که برونریزی اش تحمل می خواهد. اینجا کار روانکاو حمایت از مراجع و توانمند سازی ایگوی او برای بالا بردن سطح تحمل است. در مرحله آخر پس از ابرازگری هیجانی و لمس تجارب احساسات در ارتباطات انتقالی، مقاومتی، روابط رویدادهای حاضر و گذشته مراجع به یک بینش دست می یابد

مصطفی محمودی قهساره

مرکز مشاوره کیمیا